Νέα στοιχεία για την καταγωγή των Φιλισταίων Κρητών - Μινωίτες, οι κυρίαρχοι της Μεσογείου - Γραφή και πολιτισμός στους Φιλισταίους Κρήτες - του Μ. Τσικριτζή
Του δρ. Μηνά Τσικριτζή (*),
ερευνητή αιγαιακών γραφών
Πριν ένα μήνα δημοσιεύτηκε στα ΜΜΕ η έρευνα με βάση το DNA 10 σκελετών, που βρέθηκαν στο Ασκάλωνα. Οι ερευνητές αναφέρουν, ότι τα στοιχεία τους ξεκινούν, από το 3.600 από σήμερα, δηλαδή από το 1600 π.Χ. Βέβαια οι 10 σκελετοί που βρέθηκαν του 1200 π.Χ δεν σημαίνει ότι οι Φιλισταίοι πήγαν τότε στην περιοχή που κατείχαν τα Σημιτικά φύλα. Έτσι μπορούμε να καταλάβουμε την Ιστορία των Φοινίκων που ήταν καλοί ναυτικοί. Αυτό οφειλόταν στην συνένωση των Φιλισταίων με τους Σημίτες όταν τους κατέλαβαν. Είναι λογικό η ανάπτυξη της Ναυτιλίας να μη γίνεται από ποιμενικό λαό (βοσκούς), αλλά από τους Φιλισταίους Κρήτες. Λογικά συμπεραίνουμε ότι και οι Φοίνικες είχαν στο αίμα τους την ναυτική τεχνολογία των κατακτημένων Φιλισταίων που οσμώθηκαν με τα φύλα αυτά.
Ιδού το άρθρο, πριν 1 μήνα, στα MME που προσπαθούν να πουν ότι οι Φιλισταίοι πήγαν το 1200 π.Χ με τους λαούς της θάλασσας: «Διεθνής έρευνα: Ο Γολιάθ και η Δαλιδά κατάγονταν πιθανότατα από Έλληνες».
Και το άρθρο μου σε συνεργασία με τον Τ. Καφαντάρη στο «Βήμα», 25 Νοεμβρίου 2008, πριν 11 χρόνια που ξεκαθαρίζουμε το θέμα: «Μινωίτες, οι κυρίαρχοι της Μεσογείου».
Πρέπει να σταματήσει η ιστορική παραπληροφόρηση.
Και ιδού το άρθρο που δημοσίευσα στην «Ελευθεροτυπία» το 2007 για να έχετε μια πλήρη εικόνα:
Γραφή και πολιτισμός
στους Φιλισταίους
Η γη Χαναάν εκτεινόταν στη νοτιοδυτική περιοχή της Παλαιστίνης, και συνόρευε με την Φοινίκη και την Αίγυπτο. Οι Φιλισταίοι (άποικοι Μινωίτες) είχαν μάλλον πρώτοι εγκατασταθεί εκεί στο τέλος της 3ης χιλιετίας π.Χ., αφού στη Γένεση[1] αναφέρεται ότι στην περιοχή Γέραρα της γης Χαναάν ο Φιλισταίος Αβιμέλεχ και ο αρχιστράτηγος Φιχόλ έκαναν συμφωνία με τον Αβραάμ (19ος π.Χ.), ώστε να παραμείνει ο Αβραάμ ως ξένος στη χώρα των Φιλισταίων, την γη Χαναάν, για πολύ καιρό.
Πριν δύο μήνες δημοσιεύτηκε στην Ελευθεροτυπία ένα άρθρο μας, για τα πρόσφατα επιγραφικά ευρήματα, που βρέθηκαν στη γη Χαναάν. Το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού που επικοινώνησε μαζί μας ηλεκτρονικά για περισσότερα στοιχεία, μας οδήγησε στο παρόν δημοσίευμα, στο οποίο από τα ευρήματα γραφής σε συνδυασμό με τα ιστορικά στοιχεία που μας διασώζει η Παλαιά Διαθήκη μπορούμε να αποκαταστήσουμε για πρώτη φορά την εικόνα του πολιτισμού που δημιουργήθηκε από τους Κρήτες Φιλισταίους στη γη Χαναάν.
Στο Δευτερονόμιο[2] αναφέρεται ότι οι Φιλισταίοι είχαν εγκατασταθεί στη νότια παραλιακή λωρίδα της Χαναάν αφού εκδίωξαν τους Αυίμ που κατοικούσαν στην περιοχή της Γάζας.
Επίσης στην Βίβλο[3] αναφέρεται ότι οι Φιλισταίοι είχαν δημιουργήσει την μινωική ομοσπονδία η οποία περιλάμβανε τις πόλεις: Άζωτος, Ασκάλων, Ακκαρών ή Εκρών, Γάζα και Γαθ. Οι πέντε αυτές πόλεις είχαν αναπτύξει έναν μεγάλο πολιτισμό[4]. Σύμφωνα με την Παλαιά Διαθήκη, οι γείτονες των Φιλισταίων, οι Σημίτες τους αποκαλούσαν Καφθωρίμ επειδή προέρχονταν από την νήσο Καφθώρ. Σε κείμενο της Βίβλου αναφέρεται η Κρήτη ως Kaftor[5], αλλά και οι μελετητές της Παλαιάς Διαθήκης αναφέρουν ότι η νήσος Καφθώρ είναι η Κρήτη.
Επίσης οι Αιγύπτιοι αποκαλούσαν την Κρήτη με το παρόμοιο όνομα «Κεφτιού». Οι κάτοικοι του Κεφτιού μιλούσαν μια διαφορετική γλώσσα από αυτή των Αιγυπτίων. Θεραπευτικά ξόρκια των Αιγυπτίων στην γλώσσα του Κεφτιού καταγράφονται σε ιατρικό πάπυρο του 15ου αι. Εκφράσεις όπως “η χώρα Κεφτιού”, “πλοία της χώρας Κεφτιού” και “έργα της χώρας Κεφτιού” αναφέρονται σε κείμενα που βρέθηκαν σε αιγυπτιακούς τάφους. Ενδιαφέρουσα παράσταση κατοίκων της Κεφτιού που κρατούν προσφορές υπάρχει στον τάφο του Νεμπαμούν στις Θήβες (περ. 1417 π.Χ.).
Κρήτες με προσφορές, τον 15ο αι. π.Χ.
στον τάφο του Νεμπαμούν
στις Θήβες της Αιγύπτου.
Η ονομασία Κεφτιού μάλλον προέρχεται από την ονομασία keptor (κέπτωρ) που στα βαβυλωνιακά σημαίνει τοξότης. Η λέξη keptor έχει την ίδια ρίζα με τη λέξη keftiu. H προσφώνηση Keftiu μάλλον δηλώνει την διαχρονική ιδιότητα των Κρητών ως των καλύτερων τοξευτών και έτσι το όνομα της χώρας του/των Κεφτιού, πιθανόν να δήλωνε τη χώρα των τοξοτών.
Πρόσφατα ανακοινώθηκαν[6] τα ευρήματα των ανασκαφών της τελευταίας δεκαετίας, που βρέθηκαν στον Ασκάλωνα την παραθαλάσσια πόλη των Φιλισταίων στην περιοχή της Γάζας, στο σημερινό Ισραήλ, νότια του Τελ Αβίβ. Τα ενεπίγραφα κεραμικά με χρώμα κόκκινο που βρέθηκαν ήταν αποτέλεσμα μιας καταστροφής της πόλης κατά τον 16ο αι. π.Χ. Οι ανασκαφές αυτές στο Ισραήλ έφεραν στο φως ότι οι Φιλισταίοι είχαν αναπτύξει αξιόλογη αγγειοπλαστική τέχνη στην παραγωγή των φημισμένων αγγείων τους (Ασκαλωναία κεράμια), και αξιόλογη αρχιτεκτονική κατασκευών. Από τα ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης διαφαίνεται η ανωτερότητα του πολιτισμού των Φιλισταίων από αυτόν των γειτονικών σημιτικών φυλών του Ισραήλ, οι οποίες είχαν εγκατασταθεί στους γύρω λόφους και ήσαν κατ’ εξοχήν ποιμένες και βοσκοί.
Τα βιβλικά κείμενα παρουσιάζουν τους λαούς της Χαναάν με ονόματα συνώνυμα των αγροίκων και απολίτιστων. Έμμεσα στο κείμενο του Σαμουήλ[7] υπάρχει η αναφορά στην ειδίκευση των Φιλισταίων στη μεταλλουργία, έτσι οι Ισραηλίτες πήγαιναν όχι μόνο για να αγοράσουν εργαλεία αλλά ακόμα και για να τα ακονίσουν. Σε αντίθεση με τα Βιβλικά κείμενα οι αρχαιολόγοι σήμερα διαπιστώνουν ότι οι Φιλισταίοι δεν ήταν μόνο καλλιεργητές της γης αλλά εγγράμματοι πολιτισμένοι λαοί με ανεπτυγμένο εμπόριο στις γύρω περιοχές. Στον Ασκάλωνα οι ανασκαφείς εντόπισαν 19 ενεπίγραφα χρωματισμένα κεραμικά κομμάτια τα οποία αντιπροσωπεύουν μια μορφή αιγιαιακής γραφής.
Οι ανασκαφείς υποστηρίζουν ότι μερικά από τα ευρήματα είναι δοχεία αποθήκευσης τα οποία έχουν μεταφερθεί πιθανόν από την Κύπρο και την Κρήτη και τα οποία έφθασαν στην αποικία του Ασκάλωνα με τους πρώτους κατοίκους γύρω στον 20ό αι. π.Χ. Οι δε σημάνσεις και χαράγματα που υπάρχουν στα δοχεία αυτά μαρτυρούν ότι χαράχτηκαν αλλού όχι στον Ασκάλωνα. Από αναλύσεις που έγιναν προκύπτει ότι ένα από τα 19 ενεπίγραφα κεραμικά ευρήματα κατασκευάστηκε από τοπικό άργιλο, γεγονός το οποίο δείχνει ότι οι Φιλισταίοι πιθανόν μετέφεραν την προγενέστερη ικανότητα γραφής στη νέα τους αποικία.
Τα ενεπίγραφα ευρήματα παρουσιάστηκαν στο αρχαιολογικό περιοδικό «The Israel Exploration Journal»[8] από δύο καθηγητές του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, τον Frank Moore Cross και τον Lawrence Ε. Stage. Ο dr. Cross ως ειδικός στις γλώσσες και τις διαλέκτους της Μέσης Ανατολής, αναφέρει ότι η γραφή στα ευρήματα είναι αιγαιακής προέλευσης και την χαρακτήρισε ως κράμα Κυπρο-Μινωικής και Γραμμικής Α γραφής. Στην θέση αυτή συμφωνεί και ο επί κεφαλής της ανασκαφής αρχαιολόγος dr. Stage. Οι δύο αρχαιολόγοι επισημαίνουν ακόμη ότι τα ενεπίγραφα ευρήματα «αποκαλύπτουν για πρώτη φορά ότι οι πρώτοι Φιλισταίοι κάτοικοι του Ασκάλωνα ήξεραν να γράφουν και να διαβάζουν, σε μη σημιτική γλώσσα, που δεν έχει ακόμη αποκρυπτογραφηθεί. Ίσως να μην ήταν υπερβολικό να πούμε ότι οι επιγραφές είναι γραμμένες σε μια γραφή που η βάσης της είναι η κυπρο-μινωική γραφή την οποία χρησιμοποίησαν και αλλοίωσαν οι Φιλισταίοι- εξετάζοντας τις επιγραφές αυτές μάλλον εξετάζουμε το παλαιότερο χειρόγραφο των Φιλισταίων».
Επίσης ο dr. Cross επισημαίνει ότι «θα χρειαστούμε πολύ περισσότερα δείγματα κειμένων προκειμένου να μπορέσουμε να τα αποκρυπτογραφήσουμε». Το σημαντικό για αυτά τα ενεπίγραφα ευρήματα είναι ότι μέχρι σήμερα «δεν είχαμε κανένα άμεσο στοιχείο του πρόωρου γραψίματος των Φιλισταίων». Ο Dr. Stager σε μια συνέντευξη του αναφέρει ότι «ξέραμε ότι είχαν μονάδες μέτρησης βάρους για τα προϊόντα των εμπορικών τους συναλλαγών και για αυτό υποθέτουμε ότι είχαν κάποιο σύστημα γραφής». Ένα δοχείο αποθήκευσης, το οποίο έχει εννέα σημάνσεις γραφής, βρέθηκε στα ερείπια ενός αρχαίου κτηρίου. Μετά το 10ο αι. οι Φιλισταίοι, κατακτημένοι από τις σημιτικές φυλές και με την πάροδο του χρόνου αντικατέστησαν το αλφάβητό τους με το παλαιό εβραϊκό. Στην συνέχεια δε οι Φιλισταίοι και οι σημιτικές φυλές ήταν σε τέτοια στενή επαφή που αφομοιώθηκαν και αλληλοεπηρεάστηκαν μεταξύ τους, αν και η Βιβλική παράδοση δεν ξέχασε ποτέ τον κακό και προκλητικό Φιλισταίο Γολιάθ.
Το ιδεόγραμμα του τρίποδα.
Σε αυτά τα ενεπίγραφα δοχεία αναγνωρίζουμε το ιδεόγραμμα του τρίποδα, το οποίο είναι ακριβώς το ίδιο που εμφανίζεται σε 30 περίπου πήλινα δισκία με σημάνσεις της γραμμικής Α και έχουν ανευρεθεί στα Χανιά και στην Αγία Τριάδα. Η σημασία του ιδεογράμματος αυτού μάλλον συνδέεται με απογραφή τρίποδων σκευών ή απογραφή γευμάτων[9].
Σε ένα άλλο ενεπίγραφο εύρημα εμφανίζεται μια επιγραφή η οποία μπορεί να διαβαστεί με κατεύθυνση από δεξιά προς αριστερά ή και αντίθετα.
Πιθανές εναλλακτικές προτάσεις ανάγνωσης αυτής της επιγραφής με βάση την αποκωδικοποίηση της μινωικής γραφής παρουσιάζονται στις παρακάτω σειρές συλλαβών. Αυτές είναι:
(α) Σε κατεύθυνση από αριστερά προς δεξιά sa-ro-we pa-e/ti?- pa- e/ti?- da/ta -se/i?
Το σύμβολο / μεταξύ δύο συλλαβών σημαίνει ότι κάποια από τις δύο πρέπει να επιλεγεί
(β) Σε κατεύθυνση από δεξιά προς αριστερά i/se? -da/ta- e/ti? pa-e/ti? pa-we ro-sa
Η επιγραφή αυτή η οποία αποτελείται από 9 συλλαβές είναι πιθανό να αναλύεται σε 2 ή 3 λέξεις.
Στην περίπτωση αυτή, η επιγραφή το πιθανότερο είναι να δηλώνει το όνομα και την ιδιότητα του ιδιοκτήτη ή το όνομα και τον τόπο προέλευσης ή κατασκευής του αγγείου, κάτι το οποίο είναι σύνηθες στις επιγραφές της Γραμμικής A και Β γραφής.
Από ιστορικής πλευράς, υπενθυμίζεται ότι οι Φιλισταίοι ήταν δυνατός και μαχητικός λαός.
Στον πόλεμο εναντίον του Ισραήλ διέθεταν 3.000 άμαξες[10] και πλήθος στρατιωτών. Μέχρι το θάνατο του Ιησού του Ναυή διατηρούσαν όλη την γης τους. Ο Σαούλ κατάφερε να νικήσει τους Φιλισταίους στην Γαβαά[11]. Αργότερα όμως οι Φιλισταίοι, σκοτώνουν τον Σαούλ σε μια μονομαχία στην περιοχή κοντά στη πηγή Ιεζραέλ, και κατορθώνουν να πάρουν τις πόλεις τους πίσω[12]. Ο Δαβίδ, ο οποίος είχε νικήσει τον Γολιάθ σε μονομαχία[13], κατεδίωξε τους Φιλισταίους από τη Γαβαά στην Γεζέρ[14], και αργότερα κατέλαβε τη Γαθ και τα περίχωρά της. Ο Σολομών κατέλαβε την γη των Φιλισταίων. Μετά το Σολομώντα οι Φιλισταίοι υποτάχθηκαν στους Ασσυρίους, στην συνέχεια στους Αιγυπτίους, και στους Βαβυλώνιους, και έπειτα στους Πέρσες και τελικά στους Έλληνες, όταν ο Μέγας Αλέξανδρος κατέλαβε την Περσική αυτοκρατορία. Από την εποχή της κατάκτησης τους από τους Ρωμαίους και μετά έπαυσαν να αναφέρονται ως έθνος εκτός αν συσχετισθούν με την αιγυπτιακή αναφορά στο όνομα (plst) pelesata το οποίο πιθανόν αντιστοιχεί στη λέξη Παλαιστίνιοι.
(*) dr. Minas Tsikritsis, Researcher of Aegean Scripts, Heraklion Crete, Greece, email.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] 21.32-34, 26.1-8.
[2] Π.Δ. Δευτερ. 2,23.
[3] Κριτές, 16 κεφάλαιο.
[4] Π.Δ. Ιησούς του Ναυή 13.3, Σαμουήλ Α' 6.17,18.
[5] Γένεση 10,14 «όθεν εξήλθεν εκείθεν Φυλιστίιμ, καί τούς Καφθορίιμ». Μετ. και τους Καφθορίμ από του οποίους
προήλθαν οι Φιλισταίοι. Στο κείμενο αυτό της γενεαλογίας μετά τον κατακλυσμό είναι καθαρή η σχέση της
Καφθόρ με τους Φιλισταίους που θεωρούνται άποικοι της Κρήτης στην Παλαιστίνη. Κατά τον Αμώς (9,7)
[6] Στις 13 Μαρτίου 2007 σε άρθρο των New York Times “Philistines, but Less and Less Philistine”, υπάρχουν αρκετά στοιχεία τα οποία σχολιάζονται στο παρόν άρθρο.
[7] Α' 13.20 με αναφορά την περίοδο του 11ου αι. π.Χ.
[8] τεύχος Μαρτίου 2007.
[9] βλέπε “Γραμμική Α – Συμβολή στην κατανόηση μια αιγαιακής γραφής”, Β.Δ.Β Ηρακλείου 2001 σελ. 235-236.
[10] Σαμουήλ Α' 13.5.
[11] Σαμουήλ Α' 13.3.
[12] Σαμουήλ Α΄ 31.1-7.
[13] Σαμουήλ Α' 17.
[14] Σαμουήλ Β' 5.17-25.
arxeion-politismou.gr
